Od początku 2024 r. w pełni obowiązuje już tzw. ustawa antylichwiarska. Jej celem była ochrona pożyczkobiorców przed koniecznością zwracania długów w wysokości nawet dwukrotnie większej niż pożyczona kwota.
O ile wejściu w życie pierwszych przepisów tzw. ustawy antylichwiarskiej towarzyszyły komentarze, przedstawiające przyszłość branży w bardzo ciemnych barwach, o tyle aktualne dane dotyczące sprzedaży pożyczek pozabankowych pokazują, że te produkty cieszą się popularnością wśród Polaków, którzy chętnie z nich korzystają. Wśród pozabankowych pożyczek, które biorą Polacy, są nie tylko chwilówki, ale także inne rodzaje pożyczek udzielanych przez firmy pożyczkowe.
Co to jest lichwa i do ilu procent jest legalna?
Zacznę od odpowiedzi na pytanie, co to jest lichwa? Lichwa to pożyczanie pieniędzy na bardzo wysoki procent. Ten proceder zakazany w Polsce. Odpowiedzialność karną za lichwę reguluje art. 304 kodeksu karnego:
„§ 1. Kto, wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie”.
Maksymalne oprocentowanie kredytu konsumenckiego jest obliczane na podstawie następującego wzoru:
Maksymalne odsetki kapitałowe = (stopa referencyjna NBP + 3,5%) x 2, czyli (5,75% + 3,5%) x 2 = 18,50%.
Czy lichwa jest legalna? Odpowiedź na tak postawione pytanie jest zdecydowanie negatywna. Ustawa lichwiarska a maksymalne odsetki – jaki jest związek między nimi? Maksymalne odsetki, tak jak napisałem powyżej, nie mogą przekroczyć 18,50% w skali roku. Oznacza to, że z lichwą mamy do czynienia już w przypadku pożyczki z oprocentowaniem nominalnym wynoszącym np. 21% w skali roku. Namawianie do jej wzięcia jest więc usiłowaniem popełnienia przestępstwa opisanego, w cytowanym powyżej, art. 304 Kodeksu karnego.
Kiedy ustawa antylichwiarska weszła w życie?
9 listopada 2022 r. prezydent podpisał znowelizowaną ustawę antylichwiarską. Nowa ustawa antylichwiarska (tzw. ustawa antylichwiarska 3.0), według jej twórców (Ministerstwa Sprawiedliwości), miała ograniczyć nadużycia podczas udzielania pożyczek przez instytucje pozabankowe.
Poszczególne uregulowania, składające się na ustawę antylichwiarską, nie zaczęły jednak obowiązywać jednego dnia. Poszczególne przepisy wchodziły w życie co kilka miesięcy:
- 18 grudnia 2022 r. zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące limitu kosztów pozaodsetkowych,
- 18 maja 2023 r. weszły w życie uregulowania dotyczące zdolności kredytowej,
- do 31 grudnia 2023 r. istniejące firmy pożyczkowe miały czas, żeby dostosować się do nowych wymogów korporacyjnych i kapitałowych (tj. dotyczących kapitału zakładowego i formy prawnej),
- od 1 stycznia 2024 r. firmy pożyczkowe zostały objęte nadzorem KNF.
Nowa ustawa antylichwiarska – jakie są aktualnie wprowadzone zmiany?
Najważniejsze uregulowania, jakie wprowadziła nowa ustawa lichwiarska, są następujące:
- Udzielenie pożyczki pozabankowej jest uzależnione od posiadania przez klienta zdolności kredytowej. Ocena zdolności kredytowej jest przeprowadzana „na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny”. Wśród nich mogą znaleźć się takie instytucje jak np. Biuro Informacji Kredytowej, czy biura informacji gospodarczej. W sytuacji, kiedy analiza danych udostępnionych przez „zaufanych dostawców” nie pozwoli na ocenę zdolności kredytowej (np. wnioskodawca nie ma historii kredytowej w BIK), zdolność kredytowa jest oceniana na podstawie oświadczenia o dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego złożone przez wnioskodawcę. Takie oświadczenie jest obligatoryjne, kiedy kwota kredytu przekracza dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.
- Określenie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych – ich wysokość nie może przekroczyć 5% kwoty kredytu (dla pożyczek, których okres spłaty jest nie krótszy niż 30 dni) lub do 20% kwoty kredytu (dla pożyczek z dłuższym okresem spłaty).
- Zakaz tzw. rolowania kredytów, czyli oferowania klientowi, który już wziął pożyczkę, zawarcia nowej umowy, co może doprowadzić do wpadnięcia przez klienta w spiralę zadłużenia.
- Objęcie firm pożyczkowych nadzorem KNF.
To jeszcze nie wszystko. „Antylichwa” wprowadziła także nowe wymagania dotyczące tego, kto może udzielać pożyczek pozabankowych. Dotychczas minimalny kapitał zakładowy firmy udzielającej pożyczek wynosił 200 tys. zł. Nowelizacja podniosła go do 1 mln zł. Dodatkowo firma pożyczkowa będzie mogła prowadzić działalność tylko w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która ma radę nadzorczą.
Nowa ustawa antylichwiarska wprowadziła także zakaz finansowania działalności pożyczkowej środkami uzyskanymi od innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym pochodzących z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych.
Ustawa nakłada także sankcje na pożyczkodawców, którzy udzielą finansowania klientom, którzy:
- nie mieli zdolności kredytowej
- lub mieli zaległości w spłacie zadłużenia wynoszące co najmniej 6 miesięcy, a pożyczka nie była przeznaczona na jego spłatę.
W takim przypadku pożyczkodawca nie będzie mógł zbyć takiej wierzytelności (czyli sprzedać jej), a dochodzenie wierzytelności będzie możliwe dopiero po całkowitej spłacie tego wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięciu, lub prawomocnym potwierdzeniu przez sąd jego nieistnienia.
Zobacz też: Odsetki za opóźnienie – czym są i ile wynoszą ustawowe odsetki za opóźnienie w spłacie kredytu
Kogo dotyczy ustawa antylichwiarska?
Ustawa antylichwiarska odnosi się obu stron umowy o pożyczkę pozabankową: pożyczkobiorców i pożyczkodawców. Przepisy tej ustawy mają chronić osoby, które korzystają z usług firm oferujących pożyczki pozabankowe.
Jak ustawa antylichwiarska zmieniła rynek pożyczek pozabankowych?
Z danych Biura Informacji Kredytowej (BIK) wynika, że w roku 2023 wartość pożyczek pozabankowych udzielonych przez firmy pożyczkowe, wyniosła 14,6 mld zł i była wyższa o 58% niż rok wcześniej. Do tego trzeba też dodać, że w 2023 r., w porównaniu do roku poprzedniego, liczba klientów korzystających z pożyczek pozabankowych wzrosła o 0,3 mln (z 0,9 mln w roku 2022 do 1,2 mln w roku 2023).
Równie dobre były wyniki sprzedaży pożyczek pozabankowych w pierwszym półroczu 2024 r. Wartość udzielonych pożyczek wyniosła 10,2 mld zł i rok do roku była wyższa o 86,2%.
Z kolei w lipcu 2024 r., jak podaje BIK, firmy pożyczkowe przyznały łącznie 1 216 tys. nowych pożyczek o wartości 1,883 mld zł. Udzieliły o 7,9% mniej pożyczek, ale ich wartość rok do roku wzrosła o 31,9%. BIK dodaje też, że przez pierwsze siedem miesięcy 2024 r. firmy pożyczkowe udzieliły pożyczek na łączną kwotę 12,05 mld zł, co oznacza wzrost o 74,9% w porównaniu z analogicznym okresem 2023 roku.
Według BIK w I półroczu 2024 r. Polacy najczęściej korzystali z pożyczek gotówkowych na dowolny cel (wśród nich są z pewnością darmowe chwilówki). Ich wartość wyniosła 6,9 mld zł. Na drugim miejscu znalazły się pożyczki celowe (2,9 mld zł), a podium zamykają karty i limity pożyczkowe (0,4 mld zł).
To jak między wrześniem 2023 r. a sierpniem 2024 r. zmieniała się liczba i wartość udzielonych pożyczek pozabankowych, pokazują wykresy.
Obecnie w prowadzonym przez Komisję Nadzoru Finansowego Rejestrze Pośredników Kredytowych i Instytucji Pożyczkowych jest 106 firm pożyczkowych ze statusem „Wpisany”. Z kolei status „Wykreślony” ma 429 podmiotów, które nie spełniły wymagań, opisanych w ustawie z 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (taka jest formalna nazwa ustawy antylichwiarskiej).
Czy ustawa antylichwiarska działa wstecz?
Odpowiedź na pytanie postawione w śródtytule (czy ustawa antylichwiarska działa wstecz?), może być tylko jedno: nie, nie działa. Oznacza to, że pożyczkodawca, który skorzystał z oferty firmy pożyczkowej (np. wziął pożyczkę ratalną) przed wejściem w życie ustawy antylichwiarskiej 3.0, będzie zobowiązany do spłaty swojego zobowiązania na warunkach, jakie obowiązywały, kiedy została zawarta umowa.
Podsumowanie
Można powiedzieć, że ustawa antylichwiarska 2024 uporządkowała rynek pożyczek pozabankowych w Polsce. Nowe przepisy doprowadziły do tego, że z rynku zniknęła część firm oferujących pożyczki pozabankowe. Pozostały na nim największe instytucje, którym łatwiej było dostosować się do nowych uregulowań. Czy wprowadzenie nowych przepisów oznacza, że lichwa w Polsce zniknęła? Niekoniecznie. Część potencjalnych pożyczkobiorców, może nadal korzystać z firm, które działają w tzw. szarej strefie. A w takich przypadkach łatwo jest wpaść w tzw. spiralę zadłużenia.
0 Komentarze