Wcześniejsza emerytura w 2022 roku. Sprawdź, czy któraś Ci przysługuje!

Wiek emerytalny w Polsce uprawniający do przejścia na „normalną” emeryturę został kilka lat temu obniżony – dla kobiet wynosi on dzisiaj 60 lat, a dla mężczyzn 65. Są jednak osoby, które chcą wybrać się na zasłużony odpoczynek znacznie wcześniej, choćby ze względu na wyjątkowo długie lata pracy czy wyczerpujący fizycznie lub psychicznie zawód. Wcześniejsza emerytura jest przeznaczona głównie dla takich osób, ale nie tylko, ponieważ lista beneficjentów świadczenia jest znacznie dłuższa. Czy jednak warto z niego skorzystać, skoro nawet standardowe emerytury są tak niskie, że wielu seniorów, by związać koniec z końcem, regularnie sięga po kredyty gotówkowe i pożyczki?

Jak wygląda sytuacja osób, którym nie przysługuje wcześniejsza emerytura?

W ostatnich latach wiele zmieniło się w systemie emerytalnym. Przede wszystkim zmieniono zasady przejścia na emeryturę dla osób urodzonych po 1 stycznia 1949 r., czyli w praktyce dla wszystkich zbliżających się do wieku emerytalnego. Aktualnie, by mieć prawo do emerytury, wystarczy spełnić następujące warunki:

• osiągnąć wiek emerytalny – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
• podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowego przynajmniej przez 1 dzień w ciągu swojego życia.

Takie zasady zwiększają liczbę uprawnionych do emerytury, ponieważ zlikwidowano warunek uzyskania świadczenia w postaci konieczności udowodnienia odpowiednio długiego okresu składkowego i nieskładkowego. Oznacza to, że nieważne jak długo pracowaliśmy i odprowadzaliśmy składki na ZUS – po osiągnięciu wieku emerytalnego przysługuje nam emerytura. Osobną sprawą jest to, w jakiej będzie ona wysokości. W praktyce bowiem są w Polsce osoby, które pobierają świadczenie w wysokości 2 groszy miesięcznie z powodu zbyt krótkiego stażu pracy.

Rząd zapowiada jednak zmiany w emeryturach, które mają zlikwidować takie głodowe stawki poprzez podwyższenie ich do poziomu minimalnego świadczenia (kiedy to nastąpi, na razie nie wiadomo). Przypomnijmy, że od 1 marca 2021 roku wynosi ono 1250,88 zł. W naszym kraju aż 19% emerytów otrzymuje połowę lub mniej tej kwoty. Aktualnie, by otrzymywać ustawowe minimum, należy wykazać się co najmniej 20-letnim stażem składkowym w przypadku kobiet i 25-letnim w przypadku mężczyzn.

Pomimo że wysokość świadczenia zależy od stażu pracy, wiele osób nie chce odliczać, ile lat pracy zostało im do emerytury, lecz pragnie przejść na zasłużony odpoczynek znacznie wcześniej. Nie każdy jednak może liczyć na wcześniejszą emeryturę, ponieważ przysługuje ona wyłącznie osobom spełniającym określone warunki.

Przy okazji oszczędności na przyszłość: Co to jest konto oszczędnościowe? Sprawdź, co powinieneś wiedzieć!

Wcześniejsza emerytura – jakie warunki należy spełnić?

Dla kogo dostępna jest wcześniejsza emerytura? Określa to precyzyjnie Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Otóż wcześniejsza emerytura przysługuje głównie następującym osobom:

• wykonującym określone zawody w tzw. szczególnych warunkach – np. górnika, nauczyciela, policjanta, żołnierza zawodowego, ratownika górskiego, kolejarza, artysty;
• które zrezygnowały z pracy, aby opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym lub wymagającym stałej opieki z innych powodów zdrowotnych.

Dla poszczególnych grup świadczeniobiorców ZUS określa również dodatkowe warunki, jakie muszą spełnić, by uzyskać prawo do świadczenia. Należy przede wszystkim osiągnąć odpowiedni wiek – przykładowo, wcześniejsza emerytura dla kobiet pracujących w szczególnych warunkach przysługuje od wieku 55 lat, a dla mężczyzn od 60 lat. Kolejnym wymogiem jest rezygnacja z OFE. Wcześniejsza emerytura przyznawana jest również według nieco innych zasad w zależności od wieku danej osoby. W naszym tekście skupimy się na wyjaśnieniu regulacji dotyczących osób urodzonych po 1948 roku.

Wcześniejsza emerytura dla osób wykonujących pracę o szczególnym charakterze bądź pracujących w szczególnych warunkach

Najważniejszą grupą beneficjentów, którzy mogą liczyć na wcześniejszą emeryturę, są osoby wykonujące tzw. pracę o szczególnym charakterze lub pracujące w szczególnych warunkach. Mówiąc prościej, chodzi tutaj zawody, których wykonywanie jest obarczone wyższym ryzykiem utraty zdrowia lub jest wręcz niebezpieczne. W ich przypadku w mniejszym stopniu liczy się, ile lat pracy pozostało do emerytury, ponieważ większe znaczenie ma okres pracy w trudnych warunkach. Do takich zawodów zaliczamy m.in.:

• pracowników hut, zakładów chemicznych, drzewnych, energetycznych, metalurgicznych itp.;
• pracujących w branży transportowej;
• pracujących w branży budowlanej;
• rolników;
• kolejarzy;
• pracowników służby zdrowia;
• służby mundurowe – policjantów, strażaków, żołnierzy zawodowych, celników, pracowników Służby Granicznej, Służby Więziennej, ABW, CBA, agencji wywiadu itp.;
• dziennikarzy.

Do osób pracujących w szczególnych warunkach należą również nauczyciele i górnicy, jednak w ich przypadku obowiązują nieco inne zasady przyznawania wcześniejszych świadczeń.

Przedstawiciele powyższych zawodów mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę po spełnieniu następujących warunków:

• nie są w OFE lub przekażą środki z OFE do budżetu państwa;
• osiągną odpowiedni wiek – wcześniejsza emerytura z ZUS przysługuje kobietom w wieku 55 lat i mężczyznom w wieku 60 lat;
• udowodnią okresy składkowe i nieskładkowe – w przypadku kobiet wynoszą one minimum 20 lat, a w przypadku mężczyzn 25 lat;
• pracowali w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat.

Ważne pytanie! Oszczędzać czy inwestować pieniądze?

Wcześniejsza emerytura dla pracujących w górnictwie

Bez wątpienia górnicy mają wyjątkowo trudne i szczególne warunki pracy – wcześniejsza emerytura z ZUS dla przedstawicieli tego zawodu jest zatem przyznawana na podstawie odrębnych zasad. Według tych najnowszych prawo do wcześniejszej tzw. emerytury górniczej mają górnicy, którzy spełnią łącznie następujące warunki w zależności od osiągniętego wieku:

Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli

Aktualnie wcześniejsza emerytura dla nauczycieli ma formę nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego i przysługuje osobom, które spełnią łącznie następujące wymagania:

• wykażą 30-letni okres składkowy i nieskładkowy;
• przepracowały minimum 20 lat w zawodzie nauczyciela w co najmniej połowie obowiązkowego wymiaru zajęć;
• został z nimi rozwiązany stosunek pracy;
• są w wymaganym wieku – w 2022 roku kobiety muszą mieć 55, a mężczyźni 59 lat, by móc ubiegać się świadczenie.

Co ważne, po uzyskaniu prawa do świadczenia kompensacyjnego nauczyciele nie mogą pracować w zawodzie.

Wcześniejsza emerytura dla artystów i twórców

Na wcześniejszą emeryturę mogą liczyć również artyści i twórcy, którzy w zależności od wykonywanego zawodu mogą się o nią ubiegać już po osiągnięciu następującego wieku:

• 40 lat kobiety i 45 mężczyźni – jeśli wykonywali np. zawód tancerza, akrobaty, kaskadera;
• 45 lat kobiety i 50 mężczyźni – jeśli pracowali jako wokalista lub muzyk grający na instrumentach dętych;
• 50 lat kobiety i 55 mężczyźni – jeśli wykonywali np. zawód chórzysty, komika cyrkowego, czy aktora teatru lalek;
• 55 lat – aktorzy bez względu na płeć;
• 55 lat kobiety i 60 mężczyźni – jeśli pracowali jako fotograf, operator filmowy lub muzyk grający na instrumentach klawiszowych, perkusyjnych lub smyczkowych.

Chcąc skorzystać ze świadczenia, należy również wykazać się odpowiednim okresem składkowym i nieskładkowym (20- lub 25-letnim w zależności od płci), co najmniej 15-letnią pracą w zawodzie artysty, a także nie być członkiem OFE.

Wcześniejsza emerytura dla opiekujących się dzieckiem, dla matek i za urodzenie dziecka

Od 2019 roku o wcześniejszą emeryturę, tzw. matczyną, w ramach programu Mama 4+ mogą ubiegać się również kobiety, które wychowały co najmniej 4 dzieci. Nie jest to jednak typowa emerytura, a jedynie rodzicielskie świadczenie uzupełniające, które przysługuje matkom lub samotnym ojcom co najmniej czwórki dzieci po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lub 65 lat), którzy nie mają dochodów niezbędnych do utrzymania.

Wcześniejsza emerytura za urodzenie dzieci w 2022 r. wynosi tyle, co podstawowa emerytura minimalna. Warto jednak pamiętać, że taki dodatek nie będzie wypłacony, jeśli świadczeniobiorca już otrzymuje normalną emeryturę. Wyjątkiem jest sytuacja, jeśli jest ona w niższej wysokości niż emerytura minimalna – wówczas ZUS wypłaca świadczenie w wysokości uzupełniającej tę kwotę.

Co jakiś czas pojawiają się inne pomysły wsparcia finansowego kobiet, np. wcześniejszej emerytury dla matek trójki dzieci bądź obniżenia wieku emerytalnego proporcjonalnie do liczby wychowanych dzieci. Póki co jednak żaden z nich nie został wdrożony w życie.

Wcześniejsza emerytura dla opiekujących się rodzicami lub osobą niepełnosprawną

Istnieje również wcześniejsza emerytura z tytułu opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, a konkretnie dzieckiem, które wymaga stałej opieki ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność. Chodzi tu nie tylko o dzieci nieletnie, ale także o dorosłe dzieci, które nie są zdolne do podjęcia pracy zawodowej i do samodzielnej egzystencji.

Rodzice takich dzieci często muszą całkowicie zrezygnować z pracy zawodowej, by móc im zapewnić odpowiednią opiekę. Będąc w wieku produkcyjnym, mogą uzyskać pomoc finansową od państwa w postaci świadczenia pielęgnacyjnego, którego przyznanie zależy od dochodów. Jeśli natomiast do końca roku 1998 osiągnęli odpowiedni staż pracy (20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn), mogą ubiegać się o specjalną emeryturę z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Świadczenie pielęgnacyjne a wcześniejsza emerytura nie są więc tożsame. Warto też pamiętać, że nie można jednocześnie pobierać emerytury i świadczenia pielęgnacyjnego – można wybrać albo jedno, albo drugie.

Specjalna emerytura przysługuje wyłącznie rodzicowi opiekującemu się niepełnosprawnym dzieckiem. Prawa do wcześniejszej emerytury nie daje natomiast opieka nad rodzicem niezdolnym do samodzielnej egzystencji. W tym przypadku można ubiegać się o inne świadczenia np. zasiłek opiekuńczy.

Wcześniejsza emerytura – emerytura pomostowa

Szczególną formą świadczeń przysługujących przed osiągnięciem wieku emerytalnego jest emerytura pomostowa. Co to jest? Jest to emerytura, która od 2008 roku zastąpiła opisywane wyżej wcześniejsze emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Jeśli ktoś nie zdołał się załapać na poprzednie rodzaje świadczeń, może ubiegać się o pomostówkę.

O emeryturę pomostową w 2022 roku mogą wnioskować osoby wykonujące określony zawód np. nurka, pilota, maszynisty kolejowego, ratownika, lekarza i pielęgniarki wykonujących zabiegi w warunkach ostrego dyżuru czy nauczyciela. Świadczenie przysługuje także osobom wykonującym ciężkie prace fizyczne, np. w branży metalurgicznej i hutniczej.

W przeciwieństwie do niektórych rodzajów wcześniejszej emerytury pomostówka zapewnia możliwość wykonywania pracy podczas jej pobierania. Co do zasady jest wypłacana do momentu osiągnięcia przez świadczeniobiorcę wieku emerytalnego – wówczas emerytura pomostowa zmienia się w emeryturę powszechną.

Dowiedz się więcej: Czy 15 emerytura zostanie wprowadzona? Kto może liczyć na 15 emeryturę?

Komu przysługuje emerytura pomostowa?

Wiemy już, dla kogo jest przeznaczona emerytura pomostowa – wyłącznie dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach. Chcąc skorzystać z takiego świadczenia, należy jednak spełnić dodatkowe warunki:

• urodzić się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
• mieć odpowiedni wiek – co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 w przypadku mężczyzn;
• pracować przez minimum 15 lat w szczególnych warunkach;
• mieć okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
• rozwiązać stosunek pracy.

Warto zauważyć, że istotnymi wymaganiami dla osób ubiegających się o emeryturę pomostową są lata pracy w szczególnych warunkach oraz zaprzestanie wykonywania pracy zawodowej. Ten drugi warunek jest dość niekorzystny, ponieważ rodzi ryzyko, że ZUS odmówi przyznania emerytury pomostowej i w takiej sytuacji wnioskodawca pozostanie bez pracy i jakichkolwiek świadczeń, a więc de facto bez środków do życia.

Warto więc wiedzieć, że powstał projekt nowelizacji przepisów, według którego ZUS mógłby przyznawać świadczenie osobom wciąż zatrudnionym, a dopiero wypłata emerytury pomostowej zależałaby od zwolnienia z pracy.

Ile wynosi emerytura pomostowa?

Przejdźmy teraz do najważniejszej kwestii, czyli ile wynosi emerytura pomostowa. Jej wysokość nie może być niższa niż minimalna emerytura powszechna (1250,88 zł brutto w 2021 r.). Wysokość emerytury pomostowej może być jednak wyższa, ponieważ zależy ona od zgromadzonych składek oraz kapitału początkowego. Oblicza się ją przez podzielenie podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone przez GUS. Jest to podobny sposób wyliczania świadczenia jak w przypadku emerytury powszechnej. Nie trzeba się też martwić, czy emerytura pomostowa zmniejsza emeryturę. Standardowe świadczenie po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego nie może być bowiem niższe od pomostówki.

Warto wiedzieć! Kredyt dla emeryta – w których bankach senior może liczyć na najlepszy kredyt?

Emerytura częściowa – kolejny rodzaj wcześniejszej emerytury

Ciekawym rodzajem wcześniejszej emerytury jest emerytura częściowa. Co to jest? Jest to emerytura, która została wprowadzona w 2013 r. po podwyższeniu wieku emerytalnego do 67 lat dla mężczyzn i 65 lat dla kobiet (dzisiaj te progi są niższe). Dzięki niej osoby, które nie osiągnęły tego wieku, mogły ubiegać się o wcześniejsze świadczenie.

Jakie są warunki przejścia na emeryturę częściową?

Od początku wprowadzenia nowych przepisów tylko wybranym świadczeniobiorcom przysługiwała emerytura częściowa. Dla kogo jest zatem przeznaczona? Otóż wyłącznie dla mężczyzn, którzy do dnia do 30 września 2017 r. spełnili następujące warunki:

• mieli przynajmniej 40-letni okres składkowy i nieskładkowy,
• ukończyli wiek 65 lat.

Obniżeniu wieku emerytalnego zlikwidowało emeryturę częściową, jednak osoby, które miały ją przyznaną, wciąż mogą ją pobierać.

Emerytura częściowa przed czy po osiągnięciu wieku emerytalnego?

Co do zasady emerytura częściowa przyznawana była przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Po jego osiągnięciu można złożyć wniosek do ZUS o jej zamianę na emeryturę powszechną, pod warunkiem zaprzestania wykonywania pracy zawodowej.

Warto też wiedzieć, kiedy wybierana była emerytura częściowa, a kiedy świadczenie przedemerytalne. Otóż o pierwszy rodzaj świadczenia można było ubiegać się, będąc jeszcze osobą zatrudnioną, natomiast wniosek o to drugie wymaga bycia osobą bezrobotną i pobierania zasiłku przez co najmniej 6 miesięcy. Podczas pobierania świadczenia przedemerytalnego można już pracować, ale nie można przekroczyć określonego limitu zarobków. Na emeryturze częściowej można natomiast dorabiać bez ograniczeń.

Czy emerytura częściowa się opłaca?

Dla wielu osób rozważających wcześniejsze pobieranie świadczeń istotną była kwestia, czy emerytura częściowa się opłaca. Jej wysokość wynosi 50% standardowej emerytury wyliczonej na podstawie kapitału początkowego oraz wpłaconych składek. Niestety nie jest ona podwyższana do kwoty minimalnej emerytury. Opłacało się z niej zatem skorzystać w dwóch przypadkach: jeśli miało się wyliczoną wysoką standardową emeryturę lub zamierzało się kontynuować pracę zarobkową.

Projekt nowej wcześniejszej emerytury – stażowej

Aktualnie trwają prace legislacyjne nad projektem ustawy o emeryturze stażowej, która będzie zupełnie nowym rodzajem świadczenia. Zgodnie z założeniami ma być ona przeznaczona dla osób, które nie osiągnęły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego 60 lub 65 lat, jednak ich staż pracy i wielkość uzbieranych składek są wystarczające na pobieranie co najmniej emerytury minimalnej.

Na razie nie wiadomo, kiedy wejdzie w życie emerytura stażowa i czy w ogóle będzie uchwalona. Obywatelski projekt ustawy stworzony przez NSZZ „Solidarność” dopiero pod koniec października 2021 r. znalazł się na liście ustaw, które czekają na I czytanie w Sejmie.

Jakie warunki zakłada emerytura stażowa?

Według założeń projektu ustawy z 2021 r. emerytura stażowa miałaby przysługiwać osobom spełniającym następujące warunki:

• po 35 latach pracy dla kobiet,
• po 40 latach pracy dla mężczyzn,

którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r. i zebrali kapitał pozwalający na wypłatę świadczenia o równowartości minimalnej emerytury powszechnej.

Planujesz odkładać pieniądze na emeryturę? Zainteresują Cię pewnie podwyżki w oprocentowaniu lokat i kont oszczędnościowych

Czy wcześniejsza emerytura jest niższa od normalnej?

Przed podjęciem decyzji o ubieganie się o świadczenie warto wiedzieć, czy wcześniejsza emerytura jest niższa od normalnej. Niestety jest niższa, ponieważ jej wysokość obliczana jest na podstawie zgromadzonego kapitału podczas lat pracy. Im krócej się pracuje, tym niższe jest świadczenie. Warto o tym pamiętać, ponieważ niskie świadczenie może utrudnić np. ubieganie się o kredyt dla emeryta.

Warto też dodać, że po przejściu z wcześniejszej emerytury na emeryturę powszechną ta druga jest również niższa od tej, którą otrzymalibyśmy przechodząc na nią w normalnym trybie – ZUS pomniejsza bowiem jej podstawę o łączną kwotę świadczeń wypłaconych w ramach wcześniejszej emerytury.

Niższa wysokość wcześniejszych emerytur wynika z prostej matematyki – dostajemy tyle, ile wypracowaliśmy przez lata pracy. Taki system wyliczania świadczeń jest sprawiedliwy, ale ma również na celu zniechęcenie nas do zbyt wczesnej rezygnacji z pracy. Od liczby osób pracujących i odprowadzających składki zależy bowiem stabilność funduszu świadczeń społecznych i jego budżet, który, jak wiadomo, od wielu lat jest coraz skromniejszy.

W jaki sposób uzyskać wcześniejszą emeryturę?

Wcześniejsza emerytura z ZUS przyznawana jest na wniosek zainteresowanego, który w celu uzyskania praw do świadczenia musi dopełnić określonych formalności. Polegają one na złożeniu kompletu dokumentów w ZUS – ich listę znajdziemy na stronie internetowej tej instytucji i będzie ona nieco inna w zależności, o jaki rodzaj wcześniejszej emerytury będziemy się ubiegać.

Do podstawowych dokumentów, które trzeba złożyć, należą:

• wypełniony formularz wniosku o wcześniejszą emeryturę,
• wypełniony formularz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych,
• dokumenty potwierdzające okresy pracy – w razie potrzeby także okresy pracy w warunkach szczególnych,
• dokumenty potwierdzające wysokość otrzymywanego wynagrodzenia w okresie zatrudnienia lub ubezpieczenia.

W niektórych przypadkach konieczne będzie dołączenie dodatkowych papierów np. potwierdzenie rozwiązania umowy z pracodawcą lub orzeczenie o niepełnosprawności dziecka.

Na decyzję w sprawie przyznania świadczenia trzeba czekać 30 dni. Termin ten może się wydłużyć, jeśli będzie trzeba dostarczyć dodatkowe dokumenty lub ZUS będzie musiał wyjaśnić jakieś szczególne okoliczności niezbędne do wydania decyzji.

Wcześniejsza emerytura – teraz wiesz już wszystko!

Wcześniejsza emerytura co do zasady przysługuje osobom, które chcą zakończyć karierę zawodową i uzyskiwać świadczenie z ZUS, pomimo że nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego – w Polsce w 2022 roku aktualnie wynosi on 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn.

ZUS proponuje dla takich osób różne rozwiązania – przede wszystkim emeryturę pomostową dla przedstawicieli zawodów wiążących się ze szczególnymi warunkami pracy. Na specjalnych warunkach przyznawane są wcześniejsze emerytury dla górników, nauczycieli i artystów. O świadczenie podobne do wcześniejszej emerytury mogą ubiegać się również kobiety opiekujące się niepełnosprawnymi dziećmi, które musiały z tego powodu zrezygnować z pracy. Oprócz tego są również emerytury częściowe dla mężczyzn, a już wkrótce być może pojawi się emerytura stażowa, z której będą mogły skorzystać osoby z 40-letnim stażem pracy.

Na koniec, dla pełniejszego obrazu, proponujemy jeszcze: IKE i IKZE – wyższa emerytura i niższe podatki