Poręczenie kredytu — co to jest, jakie ryzyka i jak się zabezpieczyć?

Poręczenie kredytu hipotecznego zwane też żyrowaniem pociąga za sobą mnóstwo obowiązków, więc decyzji o tym nie powinno się podejmować zbyt pochopnie. W ramach podpisanej umowy poręczyciel kredytu zobowiązuje się do różnych czynności, które mogą mieć pewne konsekwencje, niekoniecznie dla niego korzystne.

Rozważając kredyt z poręczycielem bez względu na to, po której jest się stronie, warto dowiedzieć się, czym właściwie jest poręczenie kredytu zwane przez niektórych podżyrowaniem i co się z tym wiąże.

• Poręczyciel odpowiada wobec banku tak, jak współdłużnik solidarny — jeśli kredytobiorca nie spłaca, bank może żądać zapłaty także od Ciebie.

• Poręczony kredyt obniża Twoją zdolność i jest widoczny w BIK; negatywne opóźnienia mogą być przetwarzane do 5 lat, a dane statystyczne do 12 lat (nie wpływają na ocenę).

• Odwołać można tylko bezterminowe poręczenie za dług przyszły — i to zanim dług powstanie. Aktywnego poręczenia co do zasady nie „zdejmiesz” bez zgody banku i zastępczego zabezpieczenia.

• Przy wspólności majątkowej wierzyciel może sięgnąć do majątku wspólnego małżonków, jeśli współmałżonek wyraził zgodę.

Czym jest poręczenie kredytu?

Poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela (np. banku) spłacić dług, gdy dłużnik tego nie robi. Oświadczenie poręczyciela musi być na piśmie, inaczej umowa jest nieważna. 

W praktyce poręczenie to dodatkowe, osobiste zabezpieczenie kredytu. Jest „akcesoryjne”, czyli „przyklejone” do długu głównego — zakres Twojej odpowiedzialności podąża za zakresem długu kredytobiorcy (z wyjątkami z art. 879 § 2 k.c.).

Dodatkowo decydując się na podżyrowanie kredytu przed jego udzieleniem, bank sprawdzi zdolność kredytową oraz wiarygodność kredytową potencjalnego żyranta tak samo wnikliwie, jak w przypadku głównego kredytobiorcy i to niezależnie od tego, czy ta osoba zdecyduje się na poręczenie kredytu hipotecznego lub gotówkowego, czy podżyrować kredyt na samochód.

W praktyce wygląda to tak, że w sytuacji, gdy kredytobiorca przestanie spłacać swoje zobowiązanie, bank ma prawo zażądać spłaty kredytu od poręczyciela. Poręczenie kredytu z punktu widzenia żyranta jest zatem bardzo ryzykowne, a decyzja o tym musi być dobrze przemyślana. Najczęściej decydują się na to osoby ze sobą spokrewnione, np. rodzic zostaje poręczycielem kredytu zaciąganego przez dziecko.

Kto może zostać poręczycielem?

Przyjęło się, że poręczycielem może zostać właściwie każda osoba, która jest pełnoletnia, posiada zdolność do czynności prawnych i ma odpowiednią zdolność kredytową. Musi zatem mieć stabilną sytuację zawodową i generować stałe dochody.

Ważne jest także, aby poręczyciel nie był finansowo związany z tym samym gospodarstwem, co kredytobiorca. Co to oznacza? A mianowicie to, że poręczenie kredytu przez małżonka nie jest możliwe, nawet jeśli wyróżnia się on nienaganną zdolnością i wiarygodnością kredytową.

Kto zatem może być poręczycielem kredytu? Osobą, która poręcza spłatę kredytu, może zostać rodzic lub brat czy siostra, jeśli prowadzą własne gospodarstwo domowe. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w tej roli obsadzić również osobę, która nie jest z nami spokrewniona, np. bliskiego przyjaciela.

Przed podpisaniem umowy kredytowej konieczna jest zgoda współmałżonka na poręczenie kredytu. Podżyrowanie kredytu stanowi czynność zarządzania majątkiem wspólnym i wymagana jest zgoda małżonka na poręczenie kredytu, bez której umowa będzie nieważna.

Rozdzielność majątkowa a poręczenie kredytu – nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku rozdzielności majątkowej. Jeśli małżonkowie mają podpisaną intercyzę, to nie mogą dysponować nawzajem swoim majątkiem, a co za tym idzie, nie potrzebują zgody zarówno na kredyt, jak i na poręczenie kredytu.

Rozdzielność majątkowa a kredyt hipoteczny

Zobacz więcej

Odpłatne poręczenie kredytu

Istnieje coś takiego jak odpłatne poręczenie kredytu i ma ono zastosowanie najczęściej w przypadku spółek, mikro, małych średni przedsiębiorstw lub startupów. Poręczenie kredytu przez udziałowca może być odpłatne, a wynagrodzenie za poręczenie kredytu najczęściej wypłacane jest w postaci jednorazowej wypłaty i stanowi przychód, z którego udziałowiec powinien się rozliczyć.

Rozliczenie poręczyciel gwarant robi w swoim zeznaniu rocznym. Dla spółki wynagrodzenie to stanowi dodatkowy koszt, który należy wykazać w ramach zeznania PIT-8C.

Na rynku finansowym działa też instytucja taka jak Fundusz Poręczeń Kredytowych, która oferuje niektórym podmiotom poręczenie zaciągniętych przez nich zobowiązań. Taka działalność nie jest oczywiście darmowa i wymaga poniesienia dodatkowych kosztów.

Ile kosztuje poręczenie kredytu? To wszystko zależy od kwoty, rodzaju poręczanego instrumentu finansowego oraz okresu, na jaki ma zostać udzielone. Prowizja za poręczenie kredytu jest opłatą jednorazową, płatną w momencie uruchamiania finansowania.

Poręczenie kredytu przez spółkę

Spółka podobnie jak osoba fizyczna może przyznać swojemu kontrahentowi poręczenie jako zabezpieczenie kredytu. W takich sytuacjach, szczególnie dla działu księgowości danej firmy, największy problem stanowi to, jak zaksięgować poręczenie kredytu.

Udzielone poręczenie spłaty kredytu należy wskazać w księgach rachunkowych w ewidencji pozabilansowej zapisem jednostronnym: Ma konto „Zobowiązania warunkowe”, podając jednocześnie treść oraz informację komu i kiedy poręczenie zostało udzielone, a także jaki jest termin jego spłaty.

Zgodnie z art. 15 kodeksu spółek handlowych w przypadku podżyrowania kredytu przez spółkę wymagana jest zgoda zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia.

Poręczenie a Twoja zdolność kredytowa i BIK

Bank liczy poręczony kredyt jak Twoje zobowiązanie. Opóźnienia >60 dni mogą „ciążyć” w BIK do 5 lat (po wcześniejszym powiadomieniu), a dane statystyczne BIK może przetwarzać do 12 lat — te nie wpływają na ocenę zdolności.

Co to znaczy dla Ciebie?

• niższa zdolność do czasu spłaty poręczonego kredytu,

• ryzyko pogorszenia historii przy opóźnieniach dłużnika,

• pozytywna historia (po spłacie) może być przetwarzana za Twoją zgodą ogólną (do 5 lat).

Tip: jeśli bliski poręczony kredyt restrukturyzuje/refinansuje, poproś bank o aktualizację danych w BIK i sprawdź Raport BIK, czy Twoje obciążenia się zmniejszyły.

Zakres odpowiedzialności i obowiązki wierzyciela

Domyślnie odpowiadasz jak współdłużnik solidarny; wierzyciel ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić Cię o opóźnieniu dłużnika. 

Co warto wiedzieć z k.c.?

• Art. 879 § 1–2 k.c. – Twoja odpowiedzialność co do zasady „idzie” za długiem, ale umowne zwiększenie długu po poręczeniu nie może zwiększyć Twojej odpowiedzialności.

• Art. 880 k.c. – bank powinien Cię zawiadomić o opóźnieniu dłużnika.

• Art. 881 k.c. – w braku innych zastrzeżeń odpowiadasz jak współdłużnik solidarny (bank może żądać całości od Ciebie, od dłużnika albo od Was obojga).

• Art. 882 k.c. – przy długu bez terminu możesz po 6 mies. wezwać wierzyciela do wypowiedzenia/wezw. do zapłaty; jeśli tego nie zrobi, Twoje poręczenie wygasa.

Odpowiedzialność małżonków poręczyciela

Majątek wspólny jest zagrożony, jeżeli współmałżonek wyraził zgodę na poręczenie. Bez zgody — co do zasady odpowiadasz majątkiem osobistym.

Jeżeli masz wspólność ustawową, upewnij się, czy bank wymaga podpisu małżonka. Brak zgody ogranicza dostęp wierzyciela do majątku wspólnego.

Poręczenie vs współkredytobiorca vs gwarancja BGK (różnice praktyczne)

Poręczenie i współkredyt to odpowiedzialność osobista; gwarancja BGK to zewnętrzne zabezpieczenie dla firm (np. de minimis), z własnym regulaminem i kosztami. 

• Poręczenie: odpowiadasz „jak dłużnik”, ale nie jesteś stroną umowy kredytu.

• Współkredyt: jesteś współdłużnikiem „od początku” — kredyt wchodzi do Twojej historii jak własny.

• Gwarancja BGK (de minimis): gwarantem jest BGK; bank może wymagać mniejszego wkładu własnego/kolateralu. Parametry (m.in. max okres 75–120 mies., do 80% kwoty) wynikają z programu.

Poręczenie kredytu a śmierć kredytobiorcy

Scenariuszem, który musimy wziąć pod uwagę, jeśli decydujemy się na podżyrowanie kredytu, jest śmierć kredytobiorcy. W takiej sytuacji obowiązek spłaty zobowiązania przechodzi na osobę, która przyjęła spadek np. na żonę lub męża osoby zmarłej, a rola poręczyciela co do zasady się nie zmienia. Problem pojawia się w sytuacji, gdy najbliżsi nie będą chcieli przyjąć spadku.

Jeśli spadkobiercy nie skorzystają z prawa do ograniczenia odpowiedzialności za długi, bank może dochodzić spłaty zarówno od spadkobierców zmarłego, jak i poręczyciela. Gdy z niego skorzystają, zobowiązanie spłacać będzie musiał poręczyciel. Z kolei śmierć żyranta sprawia, że spłata poręczonego kredytu przechodzi na jego spadkobierców.

Spadek z długami. Jak go odrzucić?

Zobacz więcej

Czy można zmienić żyranta w trakcie spłacania kredytu?

Zmiana żyranta jest dla banku zdecydowanie bezpieczniejszą opcją niż kompletne wypisanie go z umowy. W takiej sytuacji kredytobiorca powinien zgłosić nową osobę, której zdolność kredytowa zostanie sprawdzona. Kredytodawca po prześwietleniu wiarygodności kredytowej wyda pozytywną lub negatywną decyzję co do zmiany żyranta.

Nieco inaczej wygląda kwestia zmiany żyranta w sytuacji jego śmierci. W takim wypadku, poręczenie kredytu przechodzi na osobę, która przyjęła po zmarłym spadek (w skład spadku wchodzą również długi). Niestety śmierć żyranta nie zwalnia jego spadkobierców z obowiązku spłaty zobowiązań, których się podjął.

Czy można „wyjść” z poręczenia?

Tylko w jednym, bardzo wąskim przypadku — gdy poręczyłaś bezterminowo za dług przyszły i dług jeszcze nie powstał. Wtedy możesz odwołać poręczenie „w każdym czasie”.

Jeśli poręczenie już działa (kredyt uruchomiony), co do zasady wyjście wymaga zgody banku oraz przedstawienia zastępczego zabezpieczenia (np. inny poręczyciel, hipoteka, blokada środków). Orzecznictwo i praktyka bankowa potwierdzają, że odwołanie nie dotyczy poręczeń związanych z długiem już istniejącym/terminowym.

Na co uważać w umowie poręczenia (checklista)

• Limit odpowiedzialności: kwota maksymalna + odsetki i koszty (zapisz to wprost).

• Czas trwania: termin lub warunek (inaczej ryzyko bezterminowości).

• Obowiązki informacyjne banku: szybkie zawiadomienie o opóźnieniach (art. 880 k.c.). 

• Zastąpienie zabezpieczenia: kiedy i na jakich warunkach bank zgodzi się zmienić poręczyciela/zdjąć poręczenie.

• BIK i przetwarzanie danych: jak długo i na jakiej podstawie (5/12 lat).

Zabezpieczenie kredytu gotówkowego. Co może nim być?

Zobacz więcej

Przedawnienie roszczeń wobec poręczyciela

W skrócie: Co do zasady roszczenia przedawniają się po 6 latach; roszczenia okresowe i związane z działalnością gospodarczą — po 3 latach. Po nowelizacji termin co do zasady upływa 31 grudnia danego roku.

Jak to działa w praktyce? Jeśli bank pozywa poręczyciela po latach — zawsze sprawdź, czy nie minął termin przedawnienia i rozważ podniesienie zarzutu przedawnienia (to nie dzieje się „z urzędu”).

Żyrowanie kredytu: przykłady z życia

• Kiedy poręczenie ma sens: Twoja siostra bierze niewielki kredyt ratalny na 12 miesięcy. Dochody stabilne, LTV niskie, a w umowie poręczenia wpisany sztywny limit (kwota + odsetki). Ryzyko kontrolowane, czas krótki.

• Kiedy lepiej odmówić: Znajomy prosi Cię o poręczenie wysokiego kredytu gotówkowego na 7 lat, ma niestabilny dochód i wcześniejsze opóźnienia. To proszenie się o kłopoty — zamiast poręczenia zaproponuj mu konsolidację lub tańszą formę finansowania.

FAQ

Czy poręczenie zawsze psuje zdolność kredytową?
Tak — bank traktuje poręczony kredyt jak Twoje bieżące zobowiązanie, co obniża zdolność.

Na jak długo „negatywy” widnieją w BIK?
Do 5 lat, jeśli opóźnienia przekroczyły 60 dni i wcześniej była skuteczna informacja o przetwarzaniu. Dodatkowo dane statystyczne mogą być w BIK 12 lat (bez wpływu na ocenę).

Czy mogę odwołać poręczenie?
Tylko, gdy to bezterminowe poręczenie za dług przyszły i dług jeszcze nie powstał (art. 878 § 2 k.c.).

Czy poręczyciel odpowiada „za wszystko”?
Zasadniczo odpowiada jak współdłużnik solidarny (kapitał + odsetki + koszty), ale nie można zwiększyć jego odpowiedzialności późniejszą umową dłużnik–wierzyciel. Warto wpisać limit w umowie poręczenia.

Czy majątek wspólny małżonków jest zagrożony?
Tak, jeśli współmałżonek wyraził zgodę na poręczenie — wtedy wierzyciel może dochodzić także z majątku wspólnego.

Poręczenie a gwarancja BGK — co wybrać dla firmy?
Jeśli to finansowanie firmowe, sprawdź gwarancję de minimis BGK — często lepsza alternatywa niż prywatny żyrant.