Jakie są rodzaje obligacji?

Chcesz inwestować posiadany kapitał, ale nie wiesz, jakie aktywa wybrać? Musisz odpowiedzieć sobie na pytanie, jaki poziom ryzyka inwestycyjnego jesteś w ogóle w stanie zaakceptować. Jeśli jest on niski lub żaden, wybierz lokaty bankowe, które są gwarantowane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Nawet upadek banku nie spowoduje, że stracisz swoje pieniądze złożone na lokacie, choć tylko do górnej kwoty gwarancji.

Jeśli jednak jesteś gotów zaakceptować nieco wyższy poziom ryzyka, rozważ możliwość wprowadzenia do swojego portfela inwestycyjnego obligacji, czyli dłużnych papierów wartościowych. Jakie są ich rodzaje i jak w nie inwestować, by uzyskać pożądaną stopę zwrotu z inwestycji?

Obligacje – podstawowa definicja

Czym są w ogóle obligacje? To rodzaj aktywów finansowych, które pozwalają na wypracowanie zysków z inwestycji. Obligacją zwykło nazywać się emitowany w seriach papier wartościowy dłużny, w którym jedna ze stron – emitent – stwierdza, że ma dług wobec drugiej strony, określanej jako obligatariusz. W zamian za pożyczenie pieniędzy obligatariusz może liczyć na to, że emitent spełni wobec niego określone świadczenie. Świadczenie to niekoniecznie musi mieć formę pieniężną, ale zwykle tak bywa i są nią odsetki płacone od zaciągniętego długu.

Więcej o charakterystyce obligacji znajdziesz tutaj: Co to sa obligacje?

Z uwagi na charakterystykę obligacji takie papiery wartościowe, bez względu na ich rodzaj, zaliczane są do kategorii dłużnych instrumentów finansowych. Obligację możesz traktować jako dowód wierzytelności. Celem inwestycji w obligacje jest zysk, dlatego powinieneś wybrać takie, które oferują wysokie odsetki, musisz się jednak wówczas liczyć z wyższym poziomem ryzyka.

Rodzaje obligacji

Na rynku dostępnych jest wiele różnego rodzaju obligacji: skarbowe, korporacyjne, komunalne, zerokuponowe i inne. W zależności od tego, jaki punkt wyjścia przyjmiesz przy ich podziale, typy obligacji będą inne. Ze względu na emitenta wyróżnić można:

• obligacje skarbowe,
• obligacje komunalne,
• obligacje korporacyjne.

Do podstawowych rodzajów obligacji można zaliczyć też obligacje krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, wyróżnione ze względu na termin ich wykupu. Przy okazji warto też powiedzieć o szczególnym ich rodzaju, jakim są obligacje wieczyste, tzw. konsole, które nigdy nie są wykupywane. Ich posiadacz czerpie z nich pewne korzyści – otrzymuje rentę wieczystą. Termin wykupu nie jest ściśle określony dla obligacji amortyzowanych, zwykle obligacje tego rodzaju są emitowane tak, że przewidywana jest ich spłata wartości nominalnej w ratach. Ich wysokość i termin płatności przez emitenta są ustalone z góry w warunkach emisji.

Obligacje można podzielić również ze względu na oznaczenie znajdujące się na takich papierach wartościowych obligatariusza. Są to obligacje imienne, gdzie wskazany jest konkretny właściciel instrumentu finansowego tego typu, oraz obligacje na okaziciela.

Uwzględniając miejsce emisji obligacji, wyróżnimy:

• obligacje krajowe, emitowane w kraju, z którego pochodzi emitent;
• obligacje zagraniczne – emitowane poza granicami kraju emitenta;
• euroobligacje – obligacje, które sprzedawane są na rynku międzynarodowym.

Poza tym w przypadku przyjęcia wartości nominalnej obligacji możesz inwestować w obligacje zerokuponowe i kuponowe. Tryb oprocentowania pozwala wydzielić obligacje o stałym lub zmiennym oprocentowaniu, a także indeksowane i zerokuponowe. Ze względu na wartość sprzedaży obligacji wymienić można obligacje sprzedawane po cenie nominalnej, obligacje z premią i dyskontowe.

Ostatnie kryterium brane pod uwagę przy określaniu rodzajów obligacji to opcje dodatkowe przypisane do obligacji. Wówczas masz do wyboru obligacje zamienne, przychodowe, callable, pupilarne, strukturyzowane i oszczędnościowe.

Obligacje skarbowe – charakterystyka

Bardzo popularnym rodzajem omawianych papierów wartościowych są obligacje skarbowe. Wyjaśniamy, które z nich możesz wykorzystać przy budowaniu swojego portfela inwestycyjnego i czym się charakteryzują. Obligacje te emitowane są przez Skarb Państwa, stąd też wzięła się ich nazwa. Możesz spotkać się też z pojęciem obligacji rządowych. Za zobowiązania z tytułu obligacji skarbowych odpowiada Skarb Państwa, a termin zapadalności jest przy tym na ogół dłuższy niż rok. Zdarza się, że rząd emituje papiery dłużne z okresem poniżej jednego roku, ale wówczas nie są one nazywane obligacjami, ale bonami skarbowymi.

Można wyróżnić co najmniej kilka rodzajów obligacji Skarbu Państwa. Każda ma swoją nazwę, ale zapisaną według z góry przyjętego formatu, np. DS0820, z czego dwie pierwsze litery określają typ obligacji, z jakim masz do czynienia, dwie kolejne cyfry miesiąc wykupu, czyli w podanym przypadku sierpień, a dwie ostatnie cyfry – rok wykupu obligacji (w przykładzie będzie to rok 2020).

Obligacje skarbowe na polskiej giełdzie można podzielić na:

• OK – zerokuponowe, 2-letnie, sprzedawane z dyskontem;
• PS – stałokuponowe, 5-letnie, z rocznymi okresami odsetkowymi;
• DS – stałokuponowe, 10-letnie, z rocznymi okresami odsetkowymi;
• WS – stałokuponowe, 30-letnie, z rocznymi okresami odsetkowymi;
• WZ – zmiennokuponowe, 11-letnie, z 6-miesięcznymi okresami odsetkowymi;
• IŻ – indeksowane wskaźnikiem inflacji, 15-letnie, z rocznymi okresami odsetkowymi, a odsetki naliczane są od zindeksowanej wartości nominalnej obligacji.

Prócz tego możesz inwestować w obligacje skarbowe, które nie są notowane na giełdzie papierów wartościowych. W grupie tej wyróżnić trzeba obligacje:

• OTS – stałoprocentowe, 3-miesięczne, z wypłatą odsetek w dniu wykupu;
• DOS – stałoprocentowe, 2-letnie, z wypłatą odsetek w dniu wykupu;
• TOZ – zmiennokuponowe, 3-letnie, z 6-miesięcznymi okresami odsetkowymi;
• COI – zmiennokuponowe, 4-letnie, z rocznym okresem odsetkowym;
• EDO – zmiennokuponowe, 10-letnie, z rocznym okresem odsetkowym.

Ciekawym typem obligacji skarbowych, które nie są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych, a ich odbiorcami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, stowarzyszenia, organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego, są obligacje oszczędnościowe. Mogą je nabyć także nierezydenci, ale warunkiem jest tutaj to, by byli wpisani do innego rejestru urzędowego.

Warto przeczytać: Obligacje skarbowe - czy warto je teraz kupić, zamiast oszczędzać na kiepskiej lokacie?

Obligacje komunalne – najważniejsze cechy

Obligacje komunalne to inaczej obligacje municypalne, które emitowane są przez samorządy terytorialne. Cechuje je bezpieczeństwo inwestowania, ponieważ Jednostka Samorządu Terytorialnego (JST), która je emituje, musi w sposób przejrzysty i jawny gospodarować zasobami, w tym finansowymi. Nie może zbankrutować, a jej aktywa trwałe są solidnym zabezpieczeniem dla obligatariusza. W Polsce do emisji obligacji komunalnych dopuszczone są:

• gminy,
• województwa,
• związki takich jednostek samorządu terytorialnego,
• miasto stołeczne Warszawa.

Ustawodawca nie wyodrębnił wprost obligacji komunalnych, ale w ustawie o obligacjach można znaleźć zapisy, które ich dotyczą. Aby papier wartościowy dłużny był uznany za obligację komunalną, musi spełniać określone założenia:

• emitentami są jednostki samorządu terytorialnego bądź związki tych jednostek;
• celem nadrzędnym emisji jest pozyskanie środków pieniężnych na realizację inwestycji komunalnych;
• w procedurze emisji obligacji komunalnych ważną rolę odgrywają regionalne izby obrachunkowe, mające za zadanie zbadać zgodność z prawem uchwał jednostek samorządu terytorialnego w sprawie emisji obligacji;
• emitenci muszą stosować się do ograniczeń związanych z przepisami ustawy o obligacjach oraz ustawy o finansach publicznych.

Zanim dojdzie do emisji obligacji komunalnych, przeprowadzana jest analiza ekonomiczna i formalnoprawna, ponieważ emisja powinna uwzględniać istniejące potrzeby finansowe JST, a przy tym dokładnie określać przedsięwzięcie, które może być sfinansowane z obligacji. Ważne jest wskazanie kosztów obsługi długu oraz przeanalizowanie sytuacji ekonomicznej na rynku.

Jednostka samorządu terytorialnego bada zainteresowanie obligacjami komunalnymi wśród potencjalnych nabywców. Jeśli ocena przygotowania do emisji przebiegnie pozytywnie, wówczas organ samorządowy w formie uchwały podejmie decyzję o jej rozpoczęciu. W uchwale muszą być wskazane źródła dochodów niezbędne do sfinansowania zobowiązań wynikających z emisji.

Obligacje komunalne mogą być całkowicie lub częściowo zabezpieczone lub niezabezpieczone. Zabezpieczenie wierzytelności polegać może na ustaleniu hipoteki, udzieleniu gwarancji przez Narodowy Bank Polski lub poręczeniu przez inne JST. Obligacje tego rodzaju emitowane są poprzez ofertę publiczną lub ofertę skierowaną do indywidualnych adresatów, jednak nie może ich być więcej niż 100.

Obligacje korporacyjne – czym są?

Przez pojęcie obligacji korporacyjnych powinieneś rozumieć obligacje podmiotów prawnych emitowane przez przedsiębiorstwa. Jako osoba kupująca takie papiery wartościowe masz prawo do oprocentowania oraz do zwrotu kapitału w terminie zapadalności obligacji. Obligacje przedsiębiorstw, tj. korporacyjne, emitowane są przez przedsiębiorstwa na podstawie ustawy o obligacjach. Zwykle taka emisja daje im możliwość zgromadzenia środków finansowych niskim kosztem, które są przeznaczane na realizację nowych inwestycji. W Polsce obrót obligacjami korporacyjnymi odbywa się za pośrednictwem Giełdy Papierów Wartościowych.

Obligacje przychodowe – co to jest?

Szczególnym rodzajem obligacji są obligacje przychodowe. Charakteryzują się tym, że ich wykupu dokonuje się z przyszłych przychodów z inwestycji sfinansowanej środkami zdobytymi dzięki emisji tych papierów wartościowych.

Kupując obligacje przychodowe, jako obligatariusz zyskujesz prawo do zaspokojenia swoich roszczeń przed innymi wierzycielami emitenta. Do tego zaspokojenia dochodzi z całości albo z części przychodów lub z całości czy z części majątku przedsięwzięcia, które zostało sfinansowane ze środków uzyskanych z emisji obligacji. Możliwe jest zaspokojenie roszczeń obligatariusza z całości lub z części przychodów z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta.

Najczęściej emitentami obligacji przychodowych są:

• jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego czy miasto stołeczne Warszawa;
• spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w których podmiot – JST posiada taką liczbę akcji albo udziałów, która zapewnia mu więcej niż 50 proc. ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników, ale jedynym przedmiotem działalności spółki powinno być zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych lub wykonywanie zadań z zakresu użyteczności publicznej;
• spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, których wyłącznym przedmiotem działalności są zadania z zakresu użyteczności publicznej na podstawie umowy zawartej z JST, związkiem JST lub miastem stołecznym Warszawa i która zadania te będzie wykonywać co najmniej przez okres równy okresowi zapadalności obligacji;
• spółki akcyjne działające na podstawie upoważnienia ustawowego, na podstawie koncesji lub zezwolenia, wykonujące zadania z zakresu użyteczności publicznej albo świadczące usługi w zakresie m.in. transportu lub komunikacji przez co najmniej okres równy okresowi zapadalności obligacji;
• koncesjonariusz, który został ustanowiony w art. 37a ust. 2 ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym.

Zanim będziesz mógł nabyć obligacje przychodowe, konieczna jest, rzecz jasna, ich emisja, a ta realizowana jest na podstawie uchwały. Musi ona określać rodzaj, cel przedsięwzięcia i sposób obliczania przychodów z niego oraz wskazywać, do jakiej części przychodów z przedsięwzięcia czy majątku z przedsięwzięcia służy obligatariuszom prawo pierwszeństwa.

Warto wiedzieć: Co to jest prospekt emisyjny?

Obligacje hipoteczne – co warto wiedzieć?

Jeśli obligacje mają ustanowione dodatkowe zabezpieczenie, mogą stać się obligacjami hipotecznymi. To dłużne papiery wartościowe z ustanowionym zabezpieczeniem w formie hipoteki na nieruchomości należącej do emitenta lub także do osoby trzeciej. Ustawa o obligacjach wymienia taki rodzaj obligacji i wskazuje sposób ustanawiania hipoteki jako jej zabezpieczenia. Zabezpieczenie w postaci hipoteki umożliwia obligatariuszom zaspokojenie ich roszczeń z obciążonej hipoteki nieruchomości przed innymi wierzycielami.

Z języka angielskiego obligacje hipoteczne nazywane są w skrócie CMO, od zwrotu „collateralized mortgage obligation”. Definiowane są one również jako rodzaj papierów wartościowych dłużnych zabezpieczonych aktywami pochodzącymi z udzielonych kredytów hipotecznych. Celem emisji obligacji hipotecznych jest obniżenie kosztów kredytów hipotecznych i zwiększenie ich dostępności dla osób prywatnych.

Podział obligacji

Przyjmując odpowiednie kryterium podziału obligacji, można wyróżnić wiele ich rodzajów. Możesz z nich skorzystać przy budowie swojego portfela inwestycyjnego i przy dywersyfikowaniu aktywów wziętych przy tym pod uwagę.

Podział obligacji ze względu na emitenta

Jeśli punktem wyjścia przy podziale na określone rodzaje obligacji jest emitent, wówczas dzieli się je na trzy podstawowe grupy:

• Obligacje skarbowe – emitowane przez Skarb Państwa, inaczej obligacje rządowe, w przypadku których pozyskany od obligatariuszy kapitał wykorzystywany jest na pokrycie potrzeb wynikających z deficytu budżetowego kraju.
• Obligacje korporacyjne, nazywane również obligacjami przedsiębiorstw. Ich emitentem są firmy, a pozyskane przy emisji papierów dłużnych środki finansowe wykorzystywane są na zaplanowane inwestycje.
• Obligacje komunalne – emitentem takich papierów wartościowych są miasta i gminy, czyli jednostki samorządu terytorialnego, a pozyskany kapitał służy im do finansowania inwestycji użyteczności publicznej.

Podział obligacji ze względu na oprocentowanie

Zwracasz z pewnością szczególną uwagę na oprocentowanie różnych instrumentów finansowych, jakie dobierasz do swojego portfela inwestycyjnego. Dlaczego miałoby być inaczej w przypadku obligacji? Wyróżniamy co najmniej kilka rodzajów tych papierów wartościowych ze względu na oprocentowanie zaoferowane przez emitenta. Są to:

• Obligacje gwarantujące stałe oprocentowanie – w każdym okresie odsetkowym obligatariusz otrzyma taką samą płatność z tytułu posiadania obligacji, ponieważ wysokość ich oprocentowania pozostaje stała i znana klientowi w momencie zakupu.
• Obligacje o zmiennym oprocentowaniu – odwrotność obligacji ze stałym oprocentowaniem. W ich przypadku w każdym okresie odsetkowym nabywca będzie otrzymywał inną wartość odsetek. Spowodowane jest to różnicami w przyjmowanej w danym czasie stopie oprocentowania. W Polsce stopą odniesienia dla oprocentowania obligacji o zmiennym oprocentowaniu jest stopa referencyjna, czyli przeciętna stopa oprocentowania kredytów na rynku międzybankowym.
• Obligacje indeksowane – rodzaj obligacji ze zmiennym oprocentowaniem, które zależne jest jednak w danym okresie od stopy inflacji, a nie stopy referencyjnej.
• Obligacje zerokuponowe – obligacje, w których nie ma oprocentowania, ale nie oznacza to, że na nich nie zarobisz. Obligatariusze kupują tego rodzaju obligacje po cenie niższej od ich wartości nominalnej, dlatego zarabiają na różnicy pomiędzy wartością nominalną a ceną nabycia obligacji.

Podział obligacji ze względu na termin wykupu

Wspominaliśmy już, że ze względu na termin wykupu obligacji przez ich emitenta wyróżnia się obligacje krótko-, średnio- i długoterminowe. Powinieneś wiedzieć również, że obligacje krótkoterminowe obejmują horyzont czasowy inwestycji o długości od 1 do 5 lat, średnioterminowe od 5 do 12 lat, a długoterminowe powyżej 12 lat.

Przeczytaj więcej o terminie wykupu: Co to jest termin wykupu obligacji?

Podział obligacji ze względu na miejsce emisji

Obligacje emitowane przez emitenta w jego kraju, czyli na przykład przez polską spółkę w Polsce, to obligacje krajowe. Nominowane są one w walucie krajowej i przeznaczone są najczęściej tylko dla krajowych nabywców. W opozycji do nich stoją obligacje zagraniczne, emitowane poza granicami państwa emitenta, wystawione w walucie obcej oraz przeznaczone dla obligatariuszy zagranicznych.

Czasem wyróżniane są w tej kategorii euroobligacje, sprzedawane na rynku międzynarodowym. Mogą być one wystawione właściwie w dowolnej walucie.

Podział obligacji ze względu na wiarygodność spełnienia zobowiązań

Nie chcesz podejmować zbyt dużego ryzyka związanego z inwestycjami w obligacje? Wybierz takie papiery dłużne, przy których występuje duży stopień wiarygodności.

Na rynku są też obligacje wysokiego ryzyka, w przypadku których wiarygodność spełnienia zobowiązania jest niska. Z reguły są one emitowane przez przedsiębiorstwa o niestabilnej sytuacji finansowej. Zakup obligacji wysokiego ryzyka wiąże się z możliwością straty całości lub części posiadanych środków finansowych, ponieważ często emitent nie ma odpowiednio wysokiego kapitału na spłatę swoich zobowiązań. Tym, co skłania klientów do kupowania obligacji o niskim stopniu wiarygodności spełnienia zobowiązania, jest ich wysokie oprocentowanie. Do tego typu obligacji można zaliczyć tzw. tandetne, czyli inaczej śmieciowe.

Podział obligacji ze względu na zabezpieczenie interesów obligatariuszy

Jeśli chodzi o zabezpieczenie interesów obligatariuszy, na rynkach finansowych występują dwa rodzaje obligacji – niezabezpieczone oraz zabezpieczone. Te pierwsze są emitowane bez dodatkowego poręczenia spłaty zobowiązania, najczęściej przez przedsiębiorstwa, które mogą pochwalić się dobrą, ugruntowaną pozycją rynkową. Ich przeciwieństwem są obligacje zabezpieczone, dla których ustanawiana jest wraz z emisją dodatkowa gwarancja innych jednostek, zwiększająca pewność zwrotu zainwestowanego kapitału. Obligacje zabezpieczone bardzo rzadko występują jednak na rynku z uwagi na dodatkowe koszty, jakie musieliby ponieść ich emitenci.